S.
Bernardi abbatis, De laude novae militiae. Ad milites templi liber.
admonitio in opusculum vi.
1.
Liber subjectus in codicibus antiquis hunc praefert titulum, «Incipit
prologus sancti Bernardi abbatis in libello ad Milites Templi:»
et post prologum, «Incipiunt capitula de laude novae Militiae:»
quae omnino sunt tredecim, ut in editis nostris, ubi titulos ex
mente auctoris retinuimus. Liber iste a Gaufrido in libro tertio
de Vita Bernardi, capite octavo, «Exhortatorius sermo ad Milites
Templi» vocatur. «Quam vero fidelis,» inquit, «cujuslibet piae
conversationis commendator exstiterit et adjutor, exhortatorius ad
Milites Templi Sermo declarat.» Ita ergo hujusce libri titulus
institui potest: «Liber ad Milites Templi, de laude novae
Militiae.»
2.
«Hugoni» tamen «militi Christi et magistro Militiae Christi»
inscriptus est prologus: sed perinde est Magistro Militiae, atque
omnibus Militibus librum nuncupasse. Dicti sunt Fratres Templi ex
eo, quod concessu Balduini regis juxta Templum Domini primo
consederint, teste Guillelmo archiepiscopo Tyrensi in libro
duodecimo, capite septimo, ubi eorum originem describit ad annum
1118. «Eodem anno,» inquit, «quidam nobiles viri de equestri
ordine, Deo devoti, religiosi, et timentes Deum, in manu domini
patriarchae Christi servitio se mancipantes, more canonicorum
regularium, in castitate, et obedientia, et sine proprio, velle
perpetuo vivere professi sunt. Inter quos primi et praecipui
fuerunt viri venerabiles, Hugo de Paganis, et Gaufredus de
Sancto-Aldemaro: quibus quoniam neque ecclesia erat, neque certum
habebant domicilium, Rex in palatio, quod secus Templum Domini ad
australem habet partem, eis ad tempus concessit habitaculum. Prima
autem eorum professio, quodque eis a domino patriarcha et aliis
episcopis in remissionem peccatorum injunctum est, ut vias et
itinera, maxime ad salutem peregrinorum, contra latronum et
incursantium insidias, pro viribus conservarent.» Haec de Militum
Templi origine, quibus primus Magister praefectus est praedictus
Hugo de Paganis, quem idem Guillelmus Tyrensis magistrum militiae
Templi primum vo cat in libri decimi tertii capite vigesimo sexto.
«Hugoni sanctae militiae Priori» inscripta est Guigonis
Carthusiae praepositi epistola secunda. Iste est Hugo, cui
Bernardus sequentem librum nuncupavit, distinguendus utique ab
altero Hugone, qui ex comite Campaniae miles Templi factus est,
testante Bernardi epistola trigesima prima ipsi directa. Porro
Hugoni de Paganis primo militiae Magistro successit «miles
eximius et in armis strenuus, nobilis carne et moribus, dominus
Robertus, cognomine Burgundio, natione Aquitanicus,» et quidem
sub annum 1136, ut colligitur ex Guillelmo Tyrensi in libri decimi
quinti capite sexto, qui item de eodem agit initio libri decimi
septimi. Roberto suffectus videtur Ebrardus, cui Petrus
Venerabilis scribit epistolam, quae est libri sexti epistola
vigesima sexta.
3.
Quo anno scriptus sit iste liber, non facile dixerim. Id factum
constat Ordine jam plurimum aucto, et militum numero multiplicato.
Bernardi
verba hoc probant n. 10: «Haec Jerosolymis actitantur, et orbis
excitatur. Audiunt insulae, et attendunt populi de longe, et
ebulliunt ab Oriente et Occidente . . . Quodque cernitur jucundius,
et agitur commodius, paucos admodum in tanta multitudine hominum
illo confluere videas, nisi utique sceleratos,» etc. Atqui ante
consilium Trecense, id est ante annum 1127, novem tantum erant
ejus instituti Milites, ut ex Guillelmo mox videbimus. Vix
ergo ante annum 1132, hic liber compositus dici potest, sed tamen
ante annum 1136, quo fere anno Robertus magister Hugoni successit.
4.
Templariorum Regulam ex codice Victorino typis mandavit Miraeus,
eamque Chronico Cisterciensi inseruit, «utpote a sancto Bernardo,»
inquit, «abbate Clarae-Vallensi, ut ex prologo patet, dictatam.»
Regula haec totidem capitulis, quot Regula sancti Benedicti, ex
qua magna ex parte de verbo sumpta est, constat, id est capitulis
septuaginta duobus. Sic vero inscribitur ante prologum: Regula
pauperum commilitonum Christi Templique Salomonici.» Manricus ad
annum 1128, cap. 2, hanc Regulam Bernardo auctori cum Miraeo
tribuit, ad idque probandum duo loca adduxit ex prologo. Primus
locus sic habet: «Sane autem prorsus licet nostri dictaminis
auctoritatem permaximus numerus religiosorum Patrum, qui in illo
concilio divina admonitione convenerunt, commendat; non debemus
silenter transire, quibus videntibus et veras sententias
proferentibus, ego Joannes Michaelensis praesentis paginae, jussu
concilii ac venerabilis abbatis Clarae-Vallensis, cui creditum ac
debitum hoc erat, humilis scriba esse divina gratia merui.» Verum
haec verba non significant ullam Regulam a Bernardo pro Templariis
fuisse compositam: sed eum in Joannem Michaelensem rejecisse
impositum sibi scribae officium. Neque quidquam amplius conficitur
ex sequentibus verbis, quae post enumerationem Patrum Trecensis
concilii hoc modo referuntur: «Ipse vero magister militiae, Hugo
nomine, revera non defuit, et quosdam de fratribus suis secum
habuit, verbi gratia F. Godefridum F. Rovallum, F. Gaufridum Bisol,
F. Paganum de Monte-Desiderii, Archembaudum de Sancto-Aniano. Iste
vero magister Hugo cum istis discipulis modum et observantiam
exiguae inchoationis sui militaris Ordinis, qui ab illo qui dicit,
Ego principium qui et loquor
vobis, sumpsit exordium, juxta memoriae suae notitiam supra
nominatis Patribus intimavit. Placuit itaque concilio, ut
consilium ibi lima et consideratione divinarum Scripturarum
diligenter examinatum, tamen cum providentia Papae Romanorum ac
Patriarchae Jerosolymitarum, necnon etiam assensu capituli
pauperum commilitonum templi quod est in Jerusalem, scripto
commendaretur, et inenodabiliter servaretur.» Quibus verbis in
tantum a Patribus sancitum fuisse intelligimus, ut Militibus
Regula ex eorum consensu, consultis Romano Pontifice et Patriarcha
Jerosolymitano, praescriberetur: sed Bernardus ejus auctor
nequaquam asseritur. Quinimo Albericus Ordinis Cisterciensis
eisdem Militibus Regulam sancti Augustini impositam scribit. Unde
in Monastico Anglicano ad Ordinem sancti Augustini revocantur.
Permirum esset, si Albericus Trium-Fontium haud longe a
Clara-Valle monachus Cisterciensis, hanc Bernardi Regulam
ignorasset, et pro illa Militibus, qui ejus tempore supererant,
aliam tribuisset. Guillelmus Tyrensis episcopus in jam dicti libri
duodecimi capite septimo tradit, eisdem Militibus, qui ante
concilium Trecense «nonnisi novem erant, de mandato domini
Honorii papae et domini Stephani Jerosolymitani patriarchae,
fuisse institutam Regulam, et album habitum assignatum,» cum
antea vulgari usi essent. «Postmodum vero tempore domini Eugenii
papae, ut dicitur, cruces de panno rubeo mantellis suis coeperunt
assuere,» tam equites, «quam eorum Fratres qui dicuntur
Servientes. Quorum res adeo crevit in immensum, ut hodie,» inquit
Guillelmus, «trecentos plus minusve in conventu habeant equites,
albis chlamydibus indutos, exceptis Fratribus.» Ex his postremis
verbis conjicimus, Regulam illam, quae Bernardo auctori tribuitur,
nonnisi post Guillelmum Tyrensem scriptam fuisse: quandoquidem in
capite vigesimo primo notantur quidam «pseudofratres ex
Ultramontanis partibus, mentientes se esse de Templo;» et quaedam
apud ipsos Milites «sine discretione ac consilio communis
capituli succrevisse penitus amputanda» arguuntur, nempe quod «habebant
olim famuli et armigeri alba vestimenta, unde veniebant damna
importabilia,» Nullum vero capitulum generale Templariorum fuit
ante concilium Trecense: nullus antea peculiaris Militum habitus,
sed vulgaris. Albus
eis concessus est a Patribus concilii, exceptis Servientibus.
Plane vel ex his solis verbis intelligitur, hoc saltem capitulum
longe post tempus concilii fuisse adscriptum. Capitulum
septimum «standum divinum officium audiri» non solum non laudat,
sed etiam vituperat, statuitque audiri sedendo: quod sane statutum
in Bernardi mentem non venisset. In capitulo quinquagesimo sexto
statuitur, «ut amplius sorores non habeantur:» quod arguit non
fuisse recens institutum. An Joannes Michaelensis istius Regulae
auctor sit aliis judicandum relinquo. Illud in ea observatu non
indignum, quod «collatio» pro coenula jejuniorum usurpatur in
capite decimo sexto.
Prologus.
HUGONI
militi Christi, et magistro Militiae Christi, BERNARDUS
Clarae-Vallis solo nomine abbas, bonum certamen certare.
Semel,
et secundo, et tertio, ni fallor, petiisti a me, Hugo charissime,
ut tibi tuisque commilitonibus scriberem exhortationis sermonem;
et adversus hostilem tyrannidem, quia lanceam non liceret, stylum
vibrarem: asserens vobis non parum fore adjutorii, si quos armis
non possum, litteris animarem. Distuli sane aliquandiu: non quod
contemnenda videretur petitio, sed ne levis praecepsque culparetur
assensio, si quod melius melior implere sufficeret, praesumerem
imperitus, et res admodum necessaria per me minus forte commoda
redderetur. Verum videns me longa satis hujuscemodi exspectatione
frustratum, ne jam magis nolle, quam non posse viderer, tandem ego
quidem quod potui feci: lector judicet, an satisfeci. Quanquam
etsi cui forte aut minime placeat, aut non sufficiat; non tamen
interest mea, qui tuae pro meo sapere non defui voluntati.
Caput
Primum. De laude novae
militiae
1. Novum militiae genus ortum nuper auditur in
terris, et in illa regione, quam olim in carne praesens visitavit
Oriens ex alto: ut unde tunc in fortitudine manus suae tenebrarum
principes exturbavit, inde et modo ipsorum satellites, filios
diffidentiae, in manu fortium suorum dissipatos exterminet,
faciens etiam nunc redemptionem plebis suae, et rursum erigens
cornu salutis nobis in domo David pueri sui. Novum, inquam,
militiae genus, et saeculis inexpertum: qua gemino pariter
conflictu infatigabiliter decertatur, tum adversus carnem et
sanguinem, tum contra spiritualia nequitiae in coelestibus. Et
quidem ubi solis viribus corporis corporeo fortiter hosti
resistitur, id quidem ego tam non judico mirum, quam nec rarum
existimo. Sed et quando animi virtute vitiis sive daemoniis bellum
indicitur, ne hoc quidem mirabile, etsi laudabile dixerim, cum
plenus monachis cernatur mundus. Caeterum cum uterque homo suo
quisque gladio potenter accingitur, suo cingulo nobiliter
insignitur; quis hoc non aestimet omni admiratione dignissimum,
quod adeo liquet esse insolitum? Impavidus profecto miles, et omni
ex parte securus, qui ut corpus ferri, sic animum fidei lorica
induitur. Utrisque nimirum munitus armis, nec daemonem timet, nec
hominem. Nec vero mortem
formidat, qui mori desiderat. Quid
enim vel vivens, vel moriens metuat, cui vivere Christus est, et
mori lucrum? Stat quidem fidenter libenterque pro Christo; sed
magis cupit dissolvi, et esse cum Christo: hoc enim melius. Securi
igitur procedite, milites, et intrepido animo inimicos crucis
Christi propellite, certi quia neque mors, neque vita poterunt vos
separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu; illud sane
vobiscum in omni periculo replicantes: Sive
vivimus, sive morimur, Domini sumus . Quam
gloriosi revertuntur victores de praelio! quam beati moriuntur
martyres in praelio! Gaude,
fortis athleta, si vivis et vincis in Domino: sed magis exsulta et
gloriare, si moreris et jungeris Domino. Vita quidem fructuosa, et
victoria gloriosa: sed utrique mors sacra jure praeponitur. Nam
si beati qui in Domino moriuntur, num multo magis qui pro Domino
moriuntur?
2.
Et quidem sive in lecto, sive in bello quis moritur, pretiosa erit
sine dubio in conspectu Domini mors sanctorum ejus. Caeterum in
bello tanto profecto pretiosior, quanto et gloriosior. O vita
secura, ubi pura conscientia! O,
inquam, vita secura, ubi absque formidine mors exspectatur, imo et
exoptatur cum dulcedine, et excipitur cum devotione! O
vere sancta et tuta militia, atque a duplici illo periculo prorsus
libera, quo id hominum genus solet, frequenter periclitari, ubi
duntaxat Christus non est causa militandi. Quoties namque
congrederis tu, qui militiam militas saecularem, timendum omnino,
ne aut occidas hostem quidem in corpore, te vero in anima: aut
forte tu occidaris ab illo, et in corpore simul, et in anima. Ex
cordis nempe affectu, non belli eventu, pensatur vel periculum,
vel victoria christiani. Si bona fuerit causa pugnantis, pugnae
exitus malus exitus esse non poterit; sicut nec bonus judicabitur
finis, ubi causa non bona, et intentio non recta praecesserit. Si
in voluntate alterum occidendi te potius occidi contigerit,
moreris homicida. Quod si praevales, et voluntate superandi vel
vindicandi forte occidis hominem, vivis homicida. Non autem
expedit sive mortuo, sive vivo; sive victori, sive victo, esse
homicidam. Infelix victoria, qua superans hominem, succumbis vitio.
Et ira tibi aut superbia dominante, frustra gloriaris de homine
superato. Est tamen qui nec ulciscendi zelo, nec vincendi typho,
sed tantum evadendi remedio interficit hominem. Sed ne hanc quidem
bonam dixerim victoriam: cum de duobus malis, in corpore quam in
anima mori levius sit. Non autem quia corpus occiditur, etiam
anima moritur: sed anima, quae peccaverit, ipsa morietur.
Caput II. De
militia saeculari
3. Quis igitur finis fructusve saecularis hujus,
non dico, militiae, sed malitiae; si et occisor letaliter peccat,
et occisus aeternaliter perit? Enimvero, ut verbis utar Apostoli, Et qui arat, in spe debet arare; et qui triturat, in spe fructus
percipiendi . Quis ergo, o milites, hic tam stupendus error,
quis furor hic tam non ferendus, tantis sumptibus ac laboribus
militare, stipendiis vero nullis, nisi aut mortis, aut criminis?
Operitis equos sericis, et pendulos nescio quos panniculos loricis
superinduitis; depingitis hastas, clypeos et sellas; frena et
calcaria auro et argento, gemmisque circumornatis: et cum tanta
pompa pudendo furore et impudenti stupore ad mortem properatis. Militaria
sunt haec insignia, an muliebria potius ornamenta? Numquid forte
hostilis mucro reverebitur aurum, gemmis parcet, serica penetrare
non poterit? Denique, quod ipsi saepius certiusque experimini,
tria esse praecipue necessaria praelianti, ut scilicet strenuus
industriusque miles et circumspectus sit ad se servandum, et
expeditus ad discurrendum, et promptus ad feriendum: vos per
contrarium in oculorum gravamen femineo ritu comam nutritis,
longis ac profusis camisiis propria vobis vestigia obvolvitis,
delicatas ac teneras manus amplis et circumfluentibus manicis
sepelitis. Super haec omnia est, quod armati conscientiam magis
terret, causa illa nimirum satis levis ac frivola, qua videlicet
talis praesumitur et tam periculosa militia. Non
sane inter vos aliud bella movet, litesque suscitat, nisi aut
irrationabilis iracundiae motus, aut inanis gloriae appetitus, aut
terrenae qualiscunque possessionis cupiditas. Talibus certe ex
causis neque occidere, neque occumbere tutum est.
CAPUT III.
De Militibus Christi.
4. At vero Christi milites securi praeliantur
praelia Domini sui, nequaquam metuentes aut de hostium caede
peccatum, aut de sua nece periculum: quandoquidem mors pro Christo
vel ferenda, vel inferenda, et nihil habeat criminis, et plurimum
gloriae mereatur. Hinc quippe Christo, inde Christus acquiritur:
qui nimirum et libenter accipit hostis mortem pro ultione, et
libentius praebet se ipsum militi pro consolatione. Miles,
inquam, Christi securus interimit, interit securior. Sibi praestat cum interit, Christo cum interimit. Non enim sine causa
gladium portat. Dei etenim minister est ad vindictam malefactorum,
laudem vero bonorum. Sane cum occidit malefactorem, non homicida,
sed, ut ita dixerim, malicida, et plane Christi vindex in his qui
male agunt, et defensor Christianorum reputatur. Cum autem
occiditur ipse, non periisse, sed pervenisse cognoscitur. Mors ergo quam irrogat, Christi est lucrum: quam excipit, suum. In morte
pagani christianus gloriatur, quia Christus glorificatur: in morte
christiani, Regis liberalitas aperitur, cum miles remunerandus
educitur. Porro super illo laetabitur justus cum viderit vindictam.
De isto dicet homo: Si
utique est fructus justo: utique est Deus judicans eos in terra
. Non quidem vel Pagani
necandi essent, si quo modo aliter possent a nimia infestatione
seu oppressione fidelium cohiberi. Nunc autem melius est ut
occidantur, quam certe relinquatur virga peccatorum super sortem
justorum: ne forte extendant justi ad iniquitatem manus suas.
5.
Quid enim? si percutere in gladio omnino fas non est Christiano,
cur ergo praeco Salvatoris contentos fore suis stipendiis
militibus indixit ; et non potius omnem eis militiam interdixit?
Si autem (quod verum est) omnibus fas est, ad hoc ipsum duntaxat
divinitus ordinatis, nec aliud sane quidquam melius professis;
quibus, quaeso, potius, quam quorum manibus et viribus urbs
fortitudinis nostrae Sion pro nostro omnium munimine retinetur? ut
depulsis divinae transgressoribus legis, secura ingrediatur gens
justa, custodiens veritatem. Secure proinde dissipentur gentes
quae bella volunt, et abscindantur qui nos conturbant, et
disperdantur de civitate Domini omnes operantes iniquitatem, qui
repositas in Jerosolymis christiani populi inaestimabiles divitias
tollere gestiunt, sancta polluere, et haereditate possidere
sanctuarium Dei. Exeratur gladius uterque fidelium in cervices
inimicorum, ad destruendam omnem altitudinem extollentem se
adversus scientiam Dei, quae est christianorum fides; ne
quando dicant gentes: ubi est Deus eorum?
6.
Quibus expulsis revertetur ipse in haereditatem domumque suam, de
qua iratus in Evangelio, Ecce,
inquit, relinquetur vobis
domus vestra deserta ; et per prophetam ita conqueritur, Reliqui
domum meam, dimisi haereditatem meam : implebitque illud
propheticum, Redemit Dominus
populum suum, et liberavit eum: et venient et exsultabunt in monte
Sion, et gaudebunt de bonis Domini . Laetare,
Jerusalem, et cognosce jam tempus visitationis tuae. Gaudete et
laudate simul, deserta Jerusalem, quia consolatus est Dominus
populum suum, redemit Jerusalem; paravit Dominus brachium suum
sanctum in oculis omnium gentium. Virgo Israel, corrueras, et non
erat qui sublevaret te. Surge
jam, excutere de pulvere, virgo, captiva filia Sion. Surge,
inquam, et sta in excelso, et vide jucunditatem quae venit tibi a
Deo tuo. Non vocaberis ultra derelicta, et terra tua non vocabitur
amplius desolata, quia complacuit Domino in te, et terra tua
inhabitabitur. Leva in circuitu oculos tuos et vide: omnes isti
congregati sunt, venerunt tibi. Hoc tibi auxilium missum de sancto.
Omino per istos tibi jamjamque illa persolvitur antiqua promissio,
Ponam te in superbiam saeculorum, gaudium in generatione et generationem,
et suges lac gentium, et mammilla regum lactaberis : et item, Sicut
mater consolatur filios suos, ita et ego consolabor vos, et in
Jerusalem consolabimini . Videsne
quam crebra veterum attestatione nova approbatur militia, et quod
sicut audivimus, sic videmus in civitate Domini virtutum? Dummodo
sane spiritualibus non praejudicet sensibus litteralis
interpretatio, quominus scilicet speremus in aeternum, quidquid
huic tempori significando ex Prophetarum vocibus usurpamus: ne per
id quod cernitur, evanescat quod creditur; et spei copias imminuat
penuria rei, praesentiumque attestatio sit evacuatio futurorum.
Alioquin terrenae civitatis temporalis gloria non destruit
coelestia bona, sed astruit; si tamen istam minime dubitamus
illius tenere figuram, quae in coelis et mater nostra. militantium,
dicamus breviter Christi equitum mo-
CAPUT IV. De
conversatione Militum Christi.
7.
Sed jam ad imitationem seu ad confusionem nostrorum militum, non
plane Deo, sed diabolo res et vitam; qualiter in bello domive
conversentur: quo palam fiat, quantum ab invicem differant Dei
saeculique militia. Primo quidem utrolibet disciplina non deest,
obedientia nequaquam contemnitur, quia, teste Scriptura, et filius
indisciplinatus peribit ; et, peccatum
est hariolandi repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle
acquiescere . Itur,
et reditur ad nutum ejus qui praeest: induitur quod ille donaverit;
nec aliunde vestimentum seu alimentum praesumitur. Et in victu et
vestitu cavetur omne superfluum, soli necessitati consulitur.
Vivitur plane in communi jucunda et sobria conversatione, absque
uxoribus, et absque liberis. Et
ne quid desit ex evangelica perfectione absque omni proprio
habitant unius moris in domo una, solliciti servare unitatem
spiritus in vinculo pacis. Dicas universae multitudinis esse cor
unum, et animam unam: ita quisque non omnino propriam sequi
voluntatem, sed magis obsequi satagit imperanti. Nullo tempore aut
otiosi sedent, aut curiosi vagantur: sed semper dum non procedunt
(quod quidem raro contingit), ne gratis comedant panem, armorum
seu vestimentorum vel scissa resarciunt, vel vetusta reficiunt,
vel inordinata componunt, et quaeque postremo facienda magistri
voluntas et communis indicit necessitas. Persona inter eos minime
accipitur: defertur meliori, non nobiliori. Honore
se invicem praeveniunt; alterutrum onera portant, ut sic
adimpleant legem Christi. Verbum insolens, opus inutile, risus
immoderatus, murmur vel tenue, sive susurrium nequaquam, ubi
deprehenditur, relinquitur inemendatum. Scacos et aleas
detestantur; abhorrent venationem: nec ludicra illa avium rapina
(ut assolet) delectantur. Mimos, et magos, et fabulatores, scurrilesque cantilenas, atque ludorum
spectacula, tanquam vanitates et insanias falsas respuunt et
abominantur. Capillos tondent, scientes juxta Apostolum ignominiam
esse viro, si comam nutrierit. Nunquam compti, raro loti, magis
autem neglecto crine hispidi, pulvere foedi: lorica et caumate
fusci.
8. Porro imminente bello, intus fide, foris ferro,
non auro se muniunt: quatenus armati, et non ornati, hostibus
metum incutiant, non provocent avaritiam. Equos habere cupiunt
fortes et veloces, non tamen coloratos aut phaleratos: pugnam
quippe, non pompam, victoriam, sed non gloriam cogitantes, et
studentes magis esse formidini quam admirationi. Deinde non
turbulenti aut impetuosi, et quasi ex levitate praecipites, sed
consulte atque cum omni cautela et providentia se ipsos ordinantes,
et disponentes in aciem, juxta quod de patribus scriptum est. Veri
profecto Israelitae procedunt ad bella pacifici. At vero ubi
ventum fuerit ad certamen, tum demum pristina lenitate postposita,
tanquam si dicerent. Nonne qui oderunt te, Domine, oderam, et super inimicos
tuos tabescebam? irruunt in adversarios, hostes
velut oves reputant; nequaquam, etsi paucissimi, vel saevam
barbariem, vel numerosam multitudinem formidantes. Noverunt
siquidem non de suis praesumere viribus, sed de virtute Domini
sabaoth sperare victoriam: cui nimirum facile esse confidunt,
juxta sententiam Macchabaei, concludi multos in manus paucorum, et
non esse differentiam in conspectu Dei coeli liberare in multis,
et in paucis; quia non in multitudine exercitus est victoria
belli, sed de coelo fortitudo est . Quod et frequentissime experti
sunt, ita ut plerumque quasi persecutus sit unus mille, et duo
fugarint decem millia. Ita denique miro quodam ac singulari modo
cernuntur et agnis mitiores, et leonibus ferociores, ut pene
dubitem quid potius censeam appellandos, monachos videlicet, an
milites: nisi quod utrumque forsan congruentius nominarim, quibus
neutrum deesse cognoscitur, nec monachi mansuetudo, nec militis
fortitudo. De qua re quid dicendum, nisi quod a Domino factum est
istud, et est mirabile in oculis nostris? Tales sibi elegit Deus,
et collegit a finibus terrae ministros ex fortissimis Israel, qui
veri lectulum Salomonis, sacrum scilicet sepulcrum, vigilanter
fideliterque custodiant, omnes tenentes gladios, et ad bella
doctissimi [al.
fortissimi].
CAPUT V. De
Templo.
9. Est vero templum Jerosolymis, in quo pariter
habitant, antiquo et famosissimo illi Salomonis impar quidem
structura, sed non inferius gloria. Siquidem universa illius
magnificentia in corruptibilibus auro et argento, in quadratura
lapidum et varietate lignorum continebatur: hujus autem omnis
decor, et gratae venustatis ornatus, pia est habitantium
religiositas, et ordinatissima conversatio. Illud variis exstitit
spectandum coloribus: hoc diversis virtutibus et sanctis actibus
venerandum. Domum quippe Dei decet sanctitudo , qui non tam
politis marmoribus, quam ornatis moribus delectatur, et puras
diligit mentes super auratos parietes. Ornatur tamen hujus quoque
facies templi, sed armis, non gemmis: et pro antiquis coronis
aureis, circum pendentibus clypeis paries operitur; pro
candelabris, thuribulis, atque urceolis, domus undique frenis,
sellis, ac lanceis communitur. Plane his omnibus liquido
demonstrantibus, eodem pro domo Dei fervere milites zelo, quo ipse
quondam militum Dux vehementissime inflammatus armata illa
sanctissima manu, non tamen ferro, sed flagello, quod fecerat de
resticulis [al.
funiculis], introivit in templum, negotiantes expulit,
nummulariorum effudit aes, et cathedras vendentium columbas
evertit : indignissimum judicans, orationis domum hujuscemodi
forensibus incestari [al
infestari]. Tali proinde sui Regis permotus exemplo devotus
exercitus, multo sane indignius, longeque intolerabilius arbitrans
sancta pollui ab infidelibus, quam a mercatoribus incestari, in
domo sancta cum equis et armis commoratur; tamque ab ipsa, quam a
caeteris sacris omni infidelitatis spurca et tyrannica rabie
propulsata, ipsi in ea die noctuque tam honestis quam utilibus
officiis occupantur. Honorant certatim Dei templum sedulis et
sinceris obsequiis, jugi in eo devotione immolantes, non quidem
veterum ritu pecudum carnes, sed vere hostias pacificas, fraternam
dilectionem, devotam subjectionem, voluntariam paupertatem.
10. Haec Jerosolymis actitantur, et orbis excitatur.
Audiunt insulae, et attendunt populi de longe, et ebulliunt ab
Oriente et Occidente, tanquam torrens inundans gloriae gentium, et
tanquam fluminis impetus laetificans civitatem Dei. Quodque
cernitur jucundius, et agitur commodius, paucos admodum in tanta
multitudine hominum illo confluere videas, nisi utique sceleratos
et impios, raptores et sacrilegos, homicidas, perjuros, adulteros;
de quorum profecto perfectione sicut duplex quoddam constat
provenire bonum, ita duplicatur et gaudium; quandoquidem tam suos
de suo discessu laetificant, quam illos de adventu quibus
subvenire festinant. Prosunt quippe utrobique, non solum utique
istos tuendo, sed etiam illos jam non opprimendo. Itaque laetatur
Aegyptus in profectione eorum, cum tamen de protectione eorum
nihilominus laetetur mons Sion, et exsultent filiae Judae. Illa
quidem se de manu eorum, ista magis in manu eorum liberari se
merito gloriatur. Illa libenter amittit crudelissimos sui
vastatores: ista cum gaudio suscipit sui fidelissimos defensores;
et unde ista dulcissime consolatur, inde illa aeque saluberrime
desolatur. Sic Christus, sic novit ulcisci in hostes suos, ut non
solum de ipsis, sed per ipsos quoque frequenter soleat tanto
gloriosius, quanto et potentius triumphare. Jucunde sane et
commode: ut quos diu pertulit oppugnatores magis jam propugnatores
habere incipiat; faciatque de hoste militem, qui de Saulo quondam
persecutore fecit Paulum praedicatorem . Quamobrem non miror, si
etiam superna illa curia, juxta testimonium Salvatoris, exsultat
magis super uno peccatore poenitentiam agente, quam super plurimis
justis qui non indigent poenitentia, dum peccatoris et maligni
tantis procul dubio prosit conversio, quantis et prior nocuerat
conversatio.
11.
Salve igitur, civitas sancta, quam ipse sanctificavit sibi
tabernaculum suum Altissimus, quo tanta in te et per te generatio
salvaretur. Salve, civitas Regis magni, ex qua nova et jucunda
mundo miracula nullis pene temporibus defuere ab initio. Salve,
domina gentium, princeps provinciarum, Patriarcharum possessio,
Prophetarum mater et Apostolorum, initiatrix fidei, gloria populi
christiani, quam Deus semper a principio propterea passus est
oppugnari, ut viris fortibus sicut virtutis, ita fores occasio et
salutis. Salve, terra promissionis, quae olim fluens lac et mel
tuis duntaxat habitatoribus, nunc universo orbi remedia salutis,
vitae porrigis alimenta. Terra, inquam, bona et optima, quae in
fecundissimo illo sinu tuo ex arca paterni cordis coeleste granum
suscipiens, tantas ex superno semine martyrum segetes protulisti,
et nihilominus ex reliquo omnium fidelium genere fructum fertilis
gleba tricesimum, et sexagesimum, et centesimum super omnem terram
multipliciter procreasti. Unde et de magna multitudine dulcedinis
tuae jucundissime satiati et opulentissime saginati, memoriam
abundantiae suavitatis tuae ubique eructant qui te viderunt, et
usque ad extremum terrae magnificentiam gloriae tuae loquuntur eis
qui te non viderunt, et enarrant mirabilia quae in te fiunt.
Gloriosa dicta sunt de te civitas Dei: sed jam ex his quibus
affluis deliciis, nos quoque pauca proferamus in medium, ad laudem
et gloriam nominis tui.
CAPUT VI. De Bethlehem.
12.
Habes ante omnia in refectione animarum sanctarum Bethlehem domum
panis, in qua primum is qui de coelo descenderat [al.
descendit], pariente Virgine panis vivus apparuit. Monstratur piis
ibidem jumentis praesepium, et in praesepio fenum de prato
virginali, quo vel sic cognoscat bos possessorem suum, et asinus
praesepe Domini sui. Omnis
quippe caro fenum, et omnis gloria ejus ut flos feni . Porro homo
quia suum, in quo factus est, honorem non intelligendo, comparatus
est jumentis insipientibus, et similis factus est illis ; Verbum
panis Angelorum factum est pabulum jumentorum, ut habeat carnis
fenum quod ruminet, qui verbi pane vesci penitus dissuevit:
quousque per hominem Deum priori redditus dignitati, et ex pecore
rursus conversus in hominem, cum Paulo dicere possit, Etsi cognovimus Christum secundum carnem, sed nunc jam non novimus .
Quod sane non arbitror quempiam dicere posse veraciter, nisi qui
prius cum Petro ex ore Veritatis illud item audierit: Verba
quae ego locutus sum vobis, spiritus et vita sunt; caro autem non
prodest quidquam . Alioquin qui in verbis Christi vitam
invenit, carnem jam non requirit, et est de numero beatorum qui
non viderunt et crediderunt . Nec enim opus est vel lactis poculum,
nisi parvulo; vel feni pabulum, nisi utique jumento. Qui autem non
offendit in verbo, ille perfectus est vir, solido plane vesci cibo
idoneus: et, licet in sudore vultus sui, panem verbi comedit,
absque offensione. Sed et securus ac sine scandalo loquitur Dei
sapientiam duntaxat inter perfectos, spiritualibus spiritualia
comparans, cum tamen infantibus sive pecoribus cautus sit pro
captu quidem eorum proponere tantummodo Jesum Christum, et hunc
crucifixum. Unus tamen idemque cibus ex coelestibus pascuis
suaviter quidem et ruminatur a pecore, et manducatur ab homine; et
viro vires, et parvulo tribuit nutrimentum.
CAPUT VII.
De Nazareth.
13. Cernitur et Nazareth, quae interpretatur flos,
in qua is qui natus in Bethlehem erat, tanquam fructus in flore
coalescens, nutritus est Deus infans: ut floris odor fructus
saporem praecederet, ac de naribus Prophetarum, faucibus se
Apostolorum liquor sanctus infunderet; Judaeisque tenui odore
contentis, gustu solido reficeret Christianos. Senserat tamen hunc
florem Nathanael, quod super omnia aromata suave redoleret. Unde
et aiebat: A Nazareth potest aliquid boni esse? Sed nequaquam sola contentus
fragrantia, respondentem sibi, Veni
et vide , Philippum secutus est. Imo vero mirae illius
suavitatis admodum respersione delectatus, haustuque boni odoris
factus saporis a vidior, odore ipso duce, ad fructum usque sine
mora pervenire curavit, cupiens plenius experiri quod tenuiter
praesenserat, praesensque degustare quod odoraverat absens.
Videamus et de olfactu Isaac, ne forte aliquid, quod pertineat ad
haec ipsa quae in manibus sunt, portenderit. Loquitur de illo
Scriptura sic: Statimque ut
sensit vestimentorum ejus fragrantiam (haud dubium quin Jacob),
Ecce, inquit, odor
filii mei sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus .
Vestimenti fragrantiam sensit, sed vestiti praesentiam non agnovit:
soloque vestis, tanquam floris odore, forinsecus delectatus, quasi
fructus interioris dulcedinem non gustavit, dum et electi filii
simul et sacramenti fraudatus cognitione remansit. Quo spectat
hoc? Vestimentum profecto spiritus, littera est et caro Verbi. Sed
ne nunc quidem Judaeus in carne Verbum, in homine scit deitatem;
nec sub tegmine litterae sensum pervidet spiritualem: forisque
palpans haedi pellem, quae similitudinem majoris, hoc est primi et
antiqui peccatoris, expresserat, ad nudam non pervenit veritatem.
Non sane in carne peccati, sed in similitudine carnis peccati, qui
peccatum non facere, sed tollere veniebat, apparuit, ea scilicet
de causa quam ipse non tacuit, ut
qui non vident videant, et qui vident caeci fiant . Hac ergo
similitudine deceptus Propheta, caecus hodieque, quem nescit
benedicit, dum quem lectitat in libris, ignorat et in miraculis:
et quem propriis attrectat manibus, ligando, flagellando,
colaphizando, minine tamen vel resurgentem [al. resurgendo] intelligit. Si enim cognovissent, nunquam Dominum
gloriae crucifixissent . Percurramus succincto sermone et caetera
loca sancta, et si non omnia, saltem aliqua: quoniam quae admirari
per singula non sufficimus, libet vel insigniora, et ipsa breviter
recordari.
CAPUT VIII.
De monte Oliveti et valle
Josaphat.
14. Ascenditur in montem Oliveti, descenditur in
vallem Josaphat: ut sic divitias divinae misericordiae cogites,
quatenus horrorem judicii nequaquam dissimules; quia etsi in
multis miserationibus suis multus est ad ignoscendum, judicia
tamen ejus nihilominus abyssus multa, quibus agnoscitur valde
omnino terribilis super filios hominum. David denique qui montem
Oliveti demonstrat, dicens, Homines
et jumenta salvabis, Domine, quemadmodum multiplicasti
misericordiam tuam, Deus; etiam judicii vallem in eodem psalmo
commemorat, dicens. Non
veniat mihi, inquiens, pes
superbiae, et manus peccatoris non moveat me . Cujus et
praecipitium se omnino perhorrescere fatetur, cum in alio psalmo
ita loquitur, orans: Confige
timore tuo carnes meas, a judiciis enim tuis timui . Superbus
in hanc vallem corruit, et conquassatur: humilis descendit, et
minime periclitatur. Superbus excusat peccatum suum: humilis
accusat, sciens quia Deus non bis judicat in idipsum; et quod si
nosmetipsos judicaverimus, non utique judicabimur .
15.
Porro superbus non attendens quam horrendum sit incidere in manus
Dei viventis, facile prorumpit in verba malitiae ad excusandas
excusationes in peccatis. Magna revera malitia, tui te non
misereri, et solum post peccatum remedium confessionis a te ipso
repellere, ignemque in sinu tuo involvere potius, quam excutere,
nec praebere autem consilio Sapientis qui ait: Miserere
animae tuae placens Deo . Proinde qui sibi nequam, cui bonus?
Nunc judicium est mundi, nunc princeps hujus mundi ejicietur foras
, hoc est de corde tuo, si te tamen humiliando ipse dijudicas.
Erit judicium coeli, quando ipsum vocabitur coelum desursum, et
terra discernere populum suum : in quo sane timendum, ne
projiciaris tu cum ipso et angelis ejus, si tamen inventus fueris
injudicatus. Alioquin spiritualis homo, qui omnia dijudicat, ipse
a nemine judicabitur . Propter hoc ergo judicium incipit a domo
Dei, ut suos, quos novit judex, cum venerit inveniat judicatos: et
jam nil de eis habeat judicare, quando videlicet judicandi sunt hi
qui in labore hominum non sunt, et cum hominibus non flagellantur.
CAPUT IX. De
Jordane.
16. Quam laeto sinu Jordanis excipit Christianos,
qui se Christi gloriatur consecratum baptismate! Mentitus est
plane Syrus ille leprosus, qui nescio quas Damasci aquas aquis
praetulit Israelis , cum Jordanis nostri devotus Deo famulatus
toties probatus exstiterit, sive quando Eliae, sive quando Elisaeo
, sive etiam (ut antiquius aliquid recolam) quando Josue et omni
populo simul, impetum mirabiliter inhibens, siccum in se transitum
praebuit . Denique quid in
fluminibus isto eminentius, quod ipsa sui [al.
sibi] Trinitas quadam evidenti praesentia dedicavit? Pater
auditus, visus Spiritus sanctus, Filius est et baptizatus. Merito
proinde ipsam ejus virtutem, quam Naaman ille consulente propheta
sensit in corpore , jubente Christo universus quoque fidelis
populus in anima experitur.
CAPUT X. De
loco Calvariae.
17. Exitur etiam in Calvariae locum, ubi verus
Elisaeus ab insensatis pueris irrisus, risum suis insinuavit
aeternum, de quibus ait: Ecce
ego, et pueri mei, quos mihi dedit Dominus . Boni pueri, quos
per contrarium illorum malignantium ad laudem excitat Psalmista,
dicens, Laudate, pueri,
Dominum, laudate nomen Domini , quatenus in ore sanctorum
infantium et lactentium perficeretur laus, quae ex ore defecerat
invidorum, eorum utique, de quibus queritur ita: Filios
enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me . Ascendit
itaque crucem calvus noster, mundo pro mundo expositus: et
revelata facie ac discooperta fronte purgationem peccatorum
faciens, probrosae et austerae mortis tam non erubuit ignominiam,
quam nec poenam exhorruit, ut nos opprobrio sempiterno eriperet,
restitueret gloriae. Nec mirum. Quid enim erubesceret, qui ita
lavit nos a peccatis, non quidem ut aqua diluens et retinens
sordes, sed veluti solis radius desiccans et retinens puritatem?
Est quippe Dei sapientia ubique attingens propter munditiam suam.
CAPUT XI. De
Sepulcro
18. Inter sancta ac desiderabilia loca sepulcrum
tenet quodammodo principatum, et devotionis plus nescio quid
sentitur, ubi mortuus requievit, quam ubi vivens conversatus est;
atque amplius movet ad pietatem mortis, quam vitae recordatio.
Puto quod illa austerior, haec dulcior videatur: magisque
infirmitati blandiatur humanae quies dormitionis, quam labor
conversationis; mortis securitas, quam vitae rectitudo. Vita
Christi, vivendi mihi regula exstitit: mors, a morte redemptio.
Illa vitam instruxit, mortem ista destruxit. Vita quidem
laboriosa, sed mors pretiosa; utraque vero admodum necessaria.
Quid enim Christi prodesse poterat, sive mors nequiter viventi,
sive vita damnabiliter morienti? Nunquid denique aut mors Christi
etiam nunc male usque ad mortem viventes a morte aeterna liberat,
aut mortuos ante Christum sanctos patres vitae sanctitas liberavit?
sicut scriptum est, Quis est homo qui vivet, et non videbit mortem, eruet animam suam de
manu inferi? ? Nunc ergo quia utrumque nobis pariter
necessarium erat, et pie vivere, et secure mori; et vivendo vivere
docuit, et mortem moriendo securam reddidit: quoniam quidem
resurrecturus occubuit, et spem fecit morientibus resurgendi. Sed
addidit et tertium beneficium, cum etiam peccata donavit, sine quo
utique caetera non valebant. Quid enim (quantum quidem ad veram
summamque beatitudinem spectat) quantalibet vitae rectitudo seu
longitudo prodesse poterat illi, qui vel solo originali peccato
teneretur adstrictus? Peccatum quippe praecessit, ut sequeretur
mors: quod sane si cavisset homo, mortem non gustasset in aeternum.
19. Peccando itaque vitam amisit, et mortem invenit:
quoniam quidem et Deus ita praedixerat, et justum profecto erat,
ut si peccaret homo, moreretur. Quid namque justius poterat quam
recipere talionem? Vita siquidem Deus animae est, ipsa corporis.
Peccando voluntarie, volens perdidit vivere: nolens perdat et
vivificare. Sponte repulit vitam cum vivere noluit; non valeat eam
dare cui, vel quatenus voluerit. Noluit
anima regi a Deo: non queat regere corpus. Si non paret superiori,
inferiori cur imperet? Invenit Conditor suam sibi rebellem
creaturam: inveniat anima suam sibi rebellem pedissequam.
Transgressor inventus est homo divinae legis: inveniat et ipse
aliam legem in membris suis, repugnantem legi mentis suae, et
captivantem se in legem peccati . Porro
peccatum, ut scriptum est, separat inter nos et Deum : separet
proinde etiam mors inter corpus nostrum et nos. Non
potuit dividi a Deo anima nisi peccando, nec corpus ab ipsa nisi
moriendo. Quid itaque austerius pertulit in ultione, id solum
passa a subdito, quod praesumpserat in auctorem? Nihil profecto
congruentius, quam ut mors operata sit mortem, spiritualis
corporalem, culpabilis poenalem, voluntaria necessariam.
20.
Cum ergo hac gemina morte secundum utramque naturam homo damnatus
fuisset, altera quidem spirituali et voluntaria, altera corporali
et necessaria; utrique Deus homo una sua corporali ac voluntaria
benigne et potenter occurrit, illaque una sua nostram utramque
damnavit. Merito quidem: nam ex duabus mortibus nostris, cum
altera nobis in culpae meritum, altera in poenae debitum
reputaretur; suscipiens poenam, et nesciens culpam, dum sponte et
tantum in corpore moritur et vitam nobis, et justitiam promeretur.
Alioquin si corporaliter non pateretur, debitum non solvisset: si
non voluntarie moreretur, meritum mors illa non habuisset. Nunc
autem si, ut dictum est, mortis meritum est peccatum, et peccati
debitum mors; Christo remittente peccatum, et moriente pro
peccatoribus, profecto jam nullum est meritum, et solutum est
debitum.
21.
Caeterum unde scimus, quod Christus possit peccata dimittere? Hinc
procul dubio, quia Deus est, et quidquid vult, potest. Unde
autem et quod Deus sit? Miracula probant. Facit quippe opera, quae
nemo alius facere possit: ut taceam oracula Prophetarum, necnon et
paternae vocis testimonium elapsae coelitus ad ipsum a magnifica
gloria. Quod si Deus pro nobis, quis contra nos? Deus qui
justificat, quis est qui condemnet? Si ipse est et non alius, cui
quotidie confitemur dicentes: Tibi
soli peccavi ; quis melius, imo quis alius remittere potest
quod in eum peccatum est? Aut
quomodo ipse non potest, qui omnia potest? Denique ego quod in me
delinquitur valeo, si volo, donare: et Deus non queat in se
commissa remittere? Si ergo peccata remittere et possit,
omnipotens, et solus possit, cui soli peccatur; beatus profecto,
cui non imputabit ipse peccatum. Itaque cognovimus, quod peccata
Christus divinitatis suae potentia valuit relaxare.
22.
Porro jam de voluntate quis dubitet? Qui enim nostram et induit
carnem, et subiit mortem; putas, suam nobis negabit justitiam? Voluntarie
incarnatus, voluntarie passus, voluntarie crucifixus, solam a
nobis retinebit justitiam? Quod ergo ex deitate constat illum
potuisse, ex humanitate innotuit et voluisse. Sed unde rursum
confidimus quod mortem abstulit? Hinc plane, quod eam ipse qui non
meruit, pertulit. Qua enim ratione iterum exigeretur a nobis, quod
pro nobis ille jam solvit? Qui peccati meritum tulit, suam nobis
donando justitiam; ipse mortis debitum solvit et reddidit vitam. Sic
namque mortua morte revertitur vita, quemadmodum ablato peccato
redit justitia. Porro mors in Christi morte fugatur, et Christi
nobis justitia imputatur. Verum quomodo mori potuit qui Deus erat?
Quoniam nimirum et homo erat. Sed quo pacto mors hominis
illius pro altero valuit? Quia et justus erat. Profecto namque cum
homo esset, potuit mori; cum justus, non debuit gratis. Non
quidem peccator mortis sufficit solvere debitum pro altero
peccatore, cum quisque moriatur pro se. Qui autem mori pro se non
habet, nunquid pro alio frustra debet? Quanto sane indignius
moritur qui mortem non meruit, tanto is justius pro quo moritur,
vivit.
23.
Sed quae, inquis, justitia est, ut innocens moriatur pro impio?
Non est justitia, sed misericordia. Si justitia esset, jam non
gratis, sed ex debito moreretur. Si ex debito, ipse quidem
moreretur: sed is pro quo moreretur, non viveret. At
vero si justitia non est, non tamen contra justitiam est. Alioquin
et justus, et misericors simul esse non posset. Sed etsi justus
non injuste pro peccatore satisfacere valeat, quo tamen pacto
etiam unus pro pluribus? Etenim satis esse videretur ad justitiam,
si unus uni moriens vitam restituat. Huic
jam respondeat Apostolus. Sicut
enim, inquit, per unius
delictum, in omnes homines, in condemnationem; sic et per unius
justitiam, in omnes homines, in justificationem vitae. Sicut enim
per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi,
ita et per unius hominis obedientiam justi constituentur multi
. Sed forte unus pluribus justitiam quidem restituere potuit,
vitam non potuit. Per unum,
ait, hominem mors, et per
unum hominem vita. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in
Christo omnes vivificabuntur . Quid
enim? Unus peccavit, et omnes tenentur rei; et unius innocentia
soli reputabitur uni [al.
innocenti]? Unius peccatum omnibus operatum est mortem, et unius
justitia uni vitam restituet? Itane Dei justitia magis ad
condemnandum, quam ad restaurandum valuit? aut plus potuit Adam in
malo, quam Christus in bono? Adae peccatum imputabitur mihi, et
Christi justitia non pertinebit ad me? Illius me inobedientia
perdidit, et hujus obedientia non proderit mihi?
24. Sed Adae, inquis, delictum merito omnes
contrahimus, in quo quippe omnes peccavimus: quoniam cum peccavit,
in ipso eramus, et ex ejus carne per carnis concupiscentiam geniti
sumus. Atqui ex Deo multo germanius secundum spiritum nascimur,
quam secundum carnem ex Adam; secundum quem etiam spiritum longe
ante fuimus in Christo, quam secundum carnem in Adam: si tamen et
nos inter illos numerari confidimus, de quibus Apostolus, Qui
elegit nos, inquit, in
ipso (haud dubium quin Pater in Filio) ante
mundi constitutionem . Quod autem etiam ex Deo nati sunt,
testatur evangelista Joannes, ubi ait, Qui
non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate
viri, sed ex Deo nati sunt : item ipse in Epistola, Omnis
qui natus est ex Deo, non peccat, quia generatio coelestis
conservat eum . At carnis traducem, ais, carnalis testatur
concupiscentia: et peccatum quod in carne sentimus, manifeste
probat, quod secundum carnem de carne peccatoris descendimus. Sed
enim nihilominus spiritualis illa generatio, non quidem in carne,
sed in corde sentitur ab his duntaxat qui cum Paulo dicere possunt,
Nos autem sensum Christi habemus ; in quo et eatenus profecisse se
sentiunt, ut et ipsi cum omni fiducia dicant, Ipse enim spiritus testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii
Dei : et illud, Nos
autem non spiritum hujus mundi accepimus, sed spiritum qui ex Deo
est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis . Per spiritum
ergo qui ex Deo est, charitas diffusa est in cordibus nostris:
sicut et per carnem quae est ex Adam, manat concupiscentia nostris
insita membris. Et quomodo
ista quae a progenitore corporum descendit, nunquam in hac vita
mortali a carne recidit; sic illa procedens ex Patre spirituum, ab
intentione filiorum duntaxat perfectorum nunquam excidit.
25.
Si ergo ex Deo nati, et in Christo electi sumus: quaenam justitia
est, ut plus noceat humana atque terrena, quam valeat divina
coelestisque generatio; Dei electionem vincat carnalis successio,
et aeterno ejus proposito carnis praescribat temporaliter traducta
concupiscentia? Quinimo si per unum hominem mors, cur non multo
magis per unum, et illum hominem vita? Et si in Adam omnes morimur,
cur non longe potentius in Christo omnes vivificabimur? Denique non
sicut delictum, ita et donum. Nam judicium ex uno in
condemnationem; gratia autem ex multis delictis in justificationem
. Christus igitur et peccata dimittere potuit, cum Deus sit; et
mori, cum sit homo; et mortis moriendo solvere debitum, quia
justus; et omnibus unus ad justitiam vitamque sufficere,
quandoquidem et peccatum, et mors ex uno in omnes processerit.
26.
Sed hoc quoque necessarie omnino provisum est, quod dilata morte
homo inter homines dignatus est aliquandiu conversari: quatenus
crebris et veris locutionibus ad invisibilia excitaret, miris
operibus astrueret fidem, rectis moribus instrueret. Itaque in oculis hominum Deus homo sobrie, et juste, et pie conversatus,
vera locutus, mira operatus, indigna passus, in quo jam defuit
nobis ad salutem? Accedat et gratia remissionis peccatorum, hoc
est, ut gratis peccata dimittat: et opus profecto nostrae salutis
consummatum est. Non autem metuendum, quod donandis peccatis aut
potestas Deo, aut voluntas passo, et tanta passo pro peccatoribus
desit: si tamen solliciti inveniamur digne, ut oportet, et imitari
exempla, et venerari miracula; doctrinae quoque non existamus
increduli, et passionibus non ingrati.
27. Itaque totum nobis de Christo valuit, totum
salutiferum, totumque necessarium fuit, nec minus profuit
infirmitas quam majestas: quia etsi ex deitatis potentia peccati
jugum jubendo submovit, ex carnis tamen infirmitate mortis jura
moriendo concussit. Unde pulchre ait Apostolus: Quod
infirmum est Dei, fortius est hominibus. Sed et illa ejus
stultitia, per quam ei placuit salvum facere mundum, ut mundi
confutaret sapientiam, confunderet sapientes; quod videlicet cum
in forma Dei esset, Deo aequalis, semetipsum exinanivit formam
servi accipiens; quod dives cum esset, propter nos egenus factus
est, de magno parvus, de celso humilis, infirmus de potente; quod
esuriit, quod sitiit, quod fatigatus est in itinere, et caetera
quae passus est voluntate, non necessitate: haec ergo ipsius
quaedam stultitia, nonne fuit nobis via prudentiae, justitiae
forma, sanctitatis exemplum? Ob hoc item Apostolus: Quod
stultum est, inquit, Dei,
sapientius est hominibus . Mors
ergo a morte, vita ab errore, a peccato gratia liberavit. Et
quidem mors per justitiam suam peregit victoriam: quia justus
exsolvendo quae non rapuit, jure omnino quod amiserat recepit.
Vita vero quod ad se pertinuit, per sapientiam adimplevit, quae
nobis vitae et disciplinae documentum ac speculum exstitit. Porro
gratia ex illa, ut dictum est, potestate peccata dimisit, qua
omnia quaecunque voluit, fecit. Mors
itaque Christi, mors est meae mortis: quia ille mortuus est, ut
ego viverem. Quo pacto enim
jam non vivat, pro quo moritur Vita? Aut quis jam in via morum,
seu rerum notitia errare timebit duce Sapientia? Aut
unde jam reus tenebitur, quem absolvit Justitia? Vitam
quidem se ipse perhibet in Evangelio: Ego
sum, inquiens, vita
. Porro duo sequentia testatur Apostolus, dicens: Qui
factus est nobis justitia et sapientia a Deo Patre .
28.
Si ergo lex spiritus vitae in Christo Jesu liberavit nos a lege
peccati et mortis, utquid adhuc morimur, et non statim
immortalitate vestimur? Sane ut Dei veritas impleatur. Quia enim
misericordiam et veritatem diligit Deus , necesse est mori quidem
hominem, quippe quod praedixerat Deus: sed a morte tamen resurgere,
ne obliviscatur misereri Deus. Ita ergo mors etsi non perpetuo
dominatur, manet tamen propter veritatem Dei vel ad tempus in
nobis: quemadmodum peccatum, etsi jam non regnat in nostro mortali
corpore, non tamen deest penitus nobis. Proinde Paulus ex parte
quidem liberatum se a lege peccati et mortis gloriatur; sed rursum
se utraque nihilominus lege aliqua gravari ex parte conqueritur,
sive cum adversus peccatum miserabiliter clamat, Invenio
aliam legem in membris meis , et caetera; sive cum ingemiscit
gravatus, haud dubium quin lege mortis, redemptionem exspectans
corporis sui .
29.
Sive itaque haec, sive alia quaecunque in hunc modum, prout in
talibus in suo quisque abundat sensu, ex occasione sepulcri
christianis sensibus suggerantur: puto quod non mediocris dulcedo
devotionis infundatur cominus intuenti; nec parum proficitur
cernendo etiam corporalibus oculis corporalem locum dominicae
quietis. Etsi
quippe jam vacuum sacris membris, plenum tamen nostris et jucundis
admodum sacramentis. Nostris, inquam, nostris, si tamen tam
ardenter amplectimur, quam indubitanter tenemus quod Apostolus ait:
Consepulti enim sumus per
Baptismum in mortem, ut quomodo surrexit Christus a mortuis per
gloriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus. Si enim
complantati facti sumus similitudini mortis ejus, simul et
resurrectionis erimus . Quam dulce est peregrinis post multam
longi itineris fatigationem, post plurima terrae marisque pericula,
ibi tandem quiescere, ubi et agnoscunt suum Dominum quievisse!
Puto jam prae gaudio non sentiunt viae laborem, nec gravamen
reputant expensarum; sed tanquam laboris praemium, cursusve
bravium assecuti, juxta Scripturae sententiam, gaudent
vehementer cnm invenerint sepulcrum . Nec casu vel subito, aut
veluti lubrica popularis favoris opinione, id tam celebre nomen
sepulcrum nactum esse putetur, cum hoc ipsum tantis retro
temporibus Isaias tam aperte praedixerit: Et
erit, inquit, in die illa radix Jesse, qui stat in signum populorum, ipsum gentes
deprecabuntur, et erit sepulcrum ejus gloriosum . Revera ergo
impletum cernimus quod legimus prophetatum, novum quidem intuenti,
sed legenti antiquum: ut sic adsit de novitate jucunditas, ut de
vetustate non desit auctoritas. Et de sepulcro ista sufficiant.
CAPUT XII.
De Bethphage.
30. Quid de Bethphage dicam, viculo sacerdotum,
quem pene praeterieram, ubi et confessionis sacramentum, et
sacerdotalis ministerii mysterium continetur? Bethphage quippe
Domus buccae interpretatur. Scriptum est autem: Prope
est verbum in ore tuo, et in corde tuo . Non in altero tantum,
sed simul in utroque verbum habere memineris. Et
quidem verbum in corde peccatoris operatur salutiferam
contritionem: verbum vero in ore noxiam tollit confusionem, ne
impediat necessariam confessionem. Ait
enim Scriptura: Est pudor
adducens peccatum, et est pudor adducens gloriam . Bonus pudor
est, quo peccasse, aut certe peccare confunderis: et omnis licet
humanus arbiter forte absit, divinum tamen quam humanum tanto
verecundius revereris aspectum, quanto et verius Deum quam hominem
cogitas puriorem [al.
praesentiorem]: tantoque eum gravius offendi a peccante, quanto
constat longius ab illo esse omne peccatum. Hujuscemodi procul
dubio pudor fugat opprobrium, parat gloriam, dum aut peccatum
omnino non admittit, aut certe admissum et poenitendo punit, et
confitendo expellit: si tamen gloria etiam nostra haec est,
testimonium conscientiae nostrae. Quod si quispiam confiteri
confunditur id quoque, unde compungitur, talis pudor peccatum
adducit, et gloriam de conscientia perdit, quando malum quod ex
profundo cordis compunctio conatur expellere, pudor ineptus
obstruso labiorum ostio non permittit exire; cum eum exemplo David
dicere potius oporteret: Et
labia mea non prohibebo, Domine, tu scisti . Qui et seipsum
redarguens, puto super hujuscemodi stulto et irrationabili pudore,
Quoniam tacui, inquit, inveteraveverunt
ossa mea . Unde et optat ostium poni circumstantiae labiis
suis , ut oris januam et aperire confessioni, et defensioni
claudere norit. Denique et aperte hoc ipsum orans petit a Domino,
sciens nimirum, quia confessio et magnificentia opus ejus . Et
quod videlicet nostram malitiam, et quod aeque divinae bonitatis
et virtutis magnificentiam minime tacemus, magnum quidem geminae
confessionis bonum, sed Dei est donum. Ait itaque: Non
declines cor meum in verba malitiae ad excusandas excusationes in
peccatis . Quamobrem ministros verbi sacerdotes caute necesse
est ad utrumque vigilare sollicitos, quo videlicet delinquentium
cordibus tanto moderamine verbum timoris et contritionis infligant,
quatenus eos nequaquam a verbo confessionis exterreant; sic corda
aperiant, ut ora non obstruant; sed nec absolvant etiam compunctum,
nisi viderint et confessum: quandoquidem corde creditur ad
justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Alioquin a mortuo,
tanquam qui non est, perit confessio . Quisquis igitur verbum in
ore habet, et in corde non habet, aut dolosus est, aut vanus:
quisquis vero in corde, et non in ore, aut superbus est, aut
timidus.
CAPUT XIII.
De Bethania.
31. Sane non omnino (etsi multum festinem) debeo
transire silenter domum obedientiae, Bethaniam videlicet,
castellum Mariae et Marthae, in quo Lazarus est resuscitatus: ubi
nimirum et utriusque vitae figura, et Dei erga peccatores mira
clementia, necnon et virtus obedientiae una cum fructibus
poenitentiae commendatur. Hoc ergo in loco breviter intimatum
sufficiat, quod quidem nec studium bonae actionis, nec otium
sanctae contemplationis, nec lacrymae poenitentis extra Bethaniam
accepta esse poterunt illi, qui tanti habuit obedientiam, ut vitam
quam ipsam perdere maluerit, factus obediens Patri usque ad mortem.
Hae sunt illae profecto divitiae, quas sermo propheticus ex verbo
Domini pollicetur: Consolabitur, inquiens, Dominus
Sion, et consolabitur omnes ruinas ejus; et ponet desertum ejus
quasi delicias, et solitudinem ejus quasi hortum Domini. gaudium
et laetitia invenietur in ea, gratiarum actio, et vox laudis .
Haec igitur orbis deliciae, hic thesaurus coelestis, haec fidelium
haereditas populorum, vestrae sunt, charissimi, credita fidei,
vestrae prudentiae et fortitudini commendata. Tunc autem coeleste
depositum secure et fideliter custodire sufficitis, si nequaquam
de ipsa vestra prudentia vel fortitudine, sed de Dei tantum
adjutorio ubique praesumitis, scientes quia non in fortitudine sua
roborabitur vir, et ideo dicentes cum propheta: Dominus
firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus : et
illud, Fortitudinem meam ad
te custodiam, quia Deus susceptor meus; Deus meus, misericordia
ejus praeveniet me ; et item: Non
nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam : ut in
omnibus sit ipse benedictus, qui docet manus vestras ad praelium,
et digitos vestros ad bellum
